حسینی اخلاق در خانواده

برنامه قرآن و زندگی 13 اسفند 1384 – موضوع : تشکر و سپاسگزاری کردن

مجری: ...با عرض سلام و ادب خدمت شما بینندگان عزیز. با برنامه قرآن و زندگی امروز هم این توفیق را داریم که از سخنان و مطالب ارزشمند و آموزنده معلم قرآن و اخلاق، حضرت حجه الاسلام و المسلمین حاج آقای سید علی اکبر حسینی استفاده کنیم.

حاج آقا: [سلام علیکم. ممنون. صبح شما بخیر] بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین. بنده هم سلام و احترام و صمیمیت و تبریک خود را –بمناسبت ولادت حضرت امام محمد باقر(ع)- خدمت شما بینندگان گرامی و همه همکاران عزیز این برنامه تقدیم می کنم و موفقیت و خوشبختی و سعادت شما و خانواده محترم شما را از خدای متعال خواستارم. اگر صلاح بدانید سخن را با آیه کریمه ای از قرآن کریم آغاز کنیم که همه قرآن درس زندگی است و آیه آیه اش راز خوشبختی و سعادت دنیا و آخرت. این آیه کریمه در سوره لقمان است. خدای متعال می فرماید: «و لقد اتینا لقمان الحکمه» ما تمام حکمت را به لقمان آموختیم. حکمت یعنی چه؟ در ادامه این سخن حکمت را معنا می کنیم؛ اما خود خدای متعال در جمله بعدی برای این سخن بیانی آورده است. آن حکمت چیست؟ «ان اشکر لله» که ای انسان! شکرگزار خدای خویش باش. «و من یشکر فإنما یشکر لنفسه» و البته هرکس که شکرگزاری کند، سپاسگزاری کند، به سود خویش سپاسگزاری کرده. «و من کفر فإن الله غنی حمید» و آن کسی که ناسپاسی کند، خدای متعال هم غنی است و هم ستوده؛ به خلقش هیچ نیازی ندارد. «یا ایها الناس انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی الحمید» ای همه مردم! شمایید که به خدا نیازمندید. خدا به هیچ بنده ای از بندگانش، به هیچ آفریده ای از آفریدگانش، نیاز ندارد. او غنی و حمید است. هم ثروتمند است و هم ستوده است. اهل بخل و خسّت نیست. مورد حمد و ستایش همه است. بنابراین، خدای متعال در این آیه کریمه قرآن، تمام حکمت زندگی را شکر او معرفی می کند؛ و کسی که به شکر خداوند دست یافته باشد، او به تمام حکمت زندگی دست یافته و این سخن، سخن بسیار والاییست.

این سخن را ضمیمه کنید به این بیان رسول خدا(ص) که فرمودند: لم یشکر الله من لم یشکر الناس. خدا را شکر نگفته آنکسی که مردم را شکر نگوید. اگر این دو تا را به هم بیامیزید، خلاصه معنایش این می شود که تمام حکمت زندگی، شکرگزاری از خدای متعال و شکرگزاری از خلق خداست. یعنی اگر کسی می خواهد نسیم خوشبختی را در این آستانه بهار بسوی خانه اش بیاورد و جانش را به این نسیم بهاری بسپرد، باید زبان به شکر خدا و شکر خلق خدا بگوید. مخصوصا فرزندان، شکر پدر و مادر را بگویند که در همین سوره –در ادامه سخن- خدای متعال می فرماید: «وصّینا الانسان بوالدیه» ما انسان را به پدر و مادرش سفارش اکید کردیم. بعد در پایان می فرماید: «ان  اشکر لی و لوالدیک الی المصیر» ای انسان! شکرگزار من باش و شکرگزار پدر و مادرت؛ و بدان که بازگشت بسوی من است و من هستم که به حساب اعمال تو می رسم. به حساب شکرگزاری و یا -خدای نکرده- ناسپاسی تو خواهم رسید و پاداش و کیفر خواهم داد. بنابراین خوب است که همه ما زبان به شکر پروردگار متعال بگشاییم؛ هرچند که توان ادای شکر او را نداریم. ما غرق نعمتهای او هستیم و امواج لطف و نعمت خدا، مثل امواج دریا مرتبا بسوی ما حرکت می کند و ما را پاکیزه و نورانی و شاداب می گرداند. نمی توانیم شکر این همه امواج را بگوییم. اما یک سخن بسیار زیباییست از امام باقر(علیه السلام) که امام صادق از پدر ارجمندشان نقل می کنند. که امروز، روز میلاد این امام بزرگوار است؛ می فرمایند که : تمام الشکر اعتراف لسان السر خاضعا لله تعالی بالعجز عن بلوغ شکره. خیلی جمله زیباییست. ای کاش همه بینندگان ما، زبان قرآن و زبان عربی را خوب می دانستند که بدون واسطه از معنای این سخن ناب بهره می بردند. می فرمایند: تمام شکر، این است که با زبان سر و درون، با ژرفای درونت اقرار کنی که خدایا نمی توانم!

شکر تو چه سان کنم که شاید از جز تو، سنای تو نیاید 

گر هم نکنم سنا، چه گویم؟ نطقم به چه کار دیگر آید؟

بنابراین عادت کنیم، خودمان را تمرین دهیم به شکر از خلق خدا و هم شکر از خدای متعال. در آغاز سخن، من این حدیث را هم از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نقل می کنم که در سایه این سخن و در نسیم این سخن، همه خانه ها و خانواده ها، خرّمی و شادابی و نشاط بهاری را دریابند. پیغمبر اکرم می فرمایند: هر کس که این چهار صفت در او باشد، خدای متعال همه بدیهای او را به خوبی تبدیل می کند و هیچ بدی در وجود او نمی ماند. اعضای خانواده ای که این چهار صفت را داشته باشند، همه بدیها از این خانواده، رُفته می شود، روبیده می شود و بیرون ریخته می شود. خانه پاکیزه، دلها شاداب و خرم و پرنشاط. یکی حیا مندی(= شرمندگی برخاسته از عقل و فضیلت) ، دومی صدق و راستگویی ، سومی حُسن خُلق(= گشاده رویی، خوش برخوردی) ، و چهارم که مورد بحث ماست، شکر و سپاسگزاری. ان شاءالله این چهار صفت، هم در خانه ما نسیمش بوزد و هم در خانه شما؛ و خانه تان را با این نسیم بهاری، خرم و شاداب و خوشبخت و سعادتمند کنید و عطر زیبای بهاری را با مشام جانتان ببویید و زندگی را دوباره با شکوفایی آغاز کنید.

مجری: حاج آقا ممنونم از این مقدمه بسیار زیبا، جامع و کاملی که عنایت فرمودید. اگر اجازه بفرمایید گزارش خانواده خوشبخت آماده پخش است، با هم ببینیم. ...

در این فرصت گزارش پخش شد.

حاج آقا: مطالب و نکات خیلی خوبی در سخنان این خانواده بود که همه جای توضیح و بسط دارد؛ اما من یکی دو نکته اش را عرض می کنم. اولا نمی دانم شما بیننده گرامی، آن لبخند پنهان پدر و مادر را دیدید وقتی که دخترشان صحبت می کرد؟ از عمق جانشان، ابراز شادمانی می کردند و لبخند خودشان را می پوشاندند؛ البته لبخند، پوشیده نمی شود و آن رضایت، مشهود بود در چهره شان که الحمدلله دخترشان بزرگ شده و حافظ قرآن مجید است و سخنش را با آیات کریمه قرآن مستند می کند. و همین راز خوشبختی شان بود. نکته بسیار زیبای دیگر که در سخن این خانواده بود، اینکه خانم گفتند که: "حاج آقا فرمودند" ؛ یعنی صحبت شوهرشان را با این بیان تایید کردند. خوب! این احترام زن به شوهر، بر می گردد عملا، این احترام کردن را به فرزندان یاد می دهد؛ و لذا دختر خانمشان هم گفت که: "همانطور که مامان اشاره کردند". یعنی احترام آمیز با هم صحبت می کنند. حیاء مند با هم صحبت می کنند. و این خیلی مهم است. اگر صحبتها در خانواده، بی پروا باشد، افراد با هم بی احترام صحبت کنند، زن با شوهر، شوهر با زن؛ این عملا روی بچه ها منعکس می شود و بچه ها هم با پدر و مادر، کم احترام یا بی احترام صحبت می کنند. نکته ای که من می خواستم تذکر بدهم اینکه: اینطور نیست که اگر انسان با عمل، رفتاری را نشان داد، بی نیاز از نصیحت و موعظه باشد. انسان گه گاه مثل یک نوازش آرام، به موعظه های دلبخش پدر و مادر نیازمند است. و این موعظه ها مثل باران بهاری در عمق جانش نفوذ می کند و چشمه های خیر و رحمت از زبان و عملش می جوشد. بنابراین به این خانواده محترم و همه خانواده ها عرض می کنم که گه گاهی لحظات نصیحت و موعظة احترام آمیز هم با فرزندانتان داشته باشید و این هم یک راز خوشبختی است. قرآن کریم از قول حضرت لقمان نقل می کند که: «اذ قال به و هو یعظه» به فرزندش موعظه می کرد. معلوم است که موعظه کردن لازم است.

پخش آیه ای نورانی از قرآن کریم: «بسم الله الرحمن الرحیم. و اذ تأذّن ربکم لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم انّ عذابی لشدید» بنام خداوند بخشنده مهربان. و آنگاه که پروردگارتان اعلام کرد که اگر واقعا سپاسگزاری کنید، البته نعمت شما را افزون خواهم کرد؛ و اگر ناسپاسی کنید، عذاب من بسیار سخت است. سوره مبارکه ابراهیم، آیه 7

حاج آقا: شاید در قرآن کریم، آیه ای با این آهنگ، کمتر داشته باشیم. خدای متعال، یک اعلام می کند. «و اذ تأذّن ربکم» خدایتان چنین اعلام کرد. بعد این اعلام را بیان می کند: «لئن شکرتم لأزیدنّکم» اگر شکر نعمت بگویید، من قطعا و حتما، نعمت را بر شما افزون می کنم. «و لئن کفرتم انّ عذابی لشدید» اما اگر ناسپاسی کنید، کفران نعمت کنید، عذاب من سخت و شدید است. خدای متعال هشدار می دهد. آن کسانی که ناسپاسی کنند، گرفتار عذاب سخت و شدید پروردگار می شوند. و از آن طرف، آن کسانی که سپاسگزاری کنند، خدای متعال، لطف و رحمت و کرامت و نعمت را بر آنها افزون می کند. و این افزونی به سود شکرگزار است. خدای متعال که نیازی ندارد. آن کسی که نعمت خدا را شکر می کند، لقمه ای در دهان می گذارد، مزه آن لقمه را می چشد و با این لقمه، حیات و قوتش را دوباره تجدید می کند، دست بر می دارد و می گوید: الهی شکر! .

مادرهای خوب، از همان سن دو-سه سالگی، شکر خدا را به فرزندانشان یاد می دهند. من مادری را می شناسم وقتی که فرزند دو-سه ساله اش کنار سفره می نشیند و غذا می خورد، بعد دستهای کوچک این فرزند را می گیرد و رو به آسمان رحمت پروردگار، باز می کند و می گوید: "بگو دخترم الهی شکر" و او هم با زبانی که تازه باز شده می گوید "الهی شکر". این فرزند در بزرگی، ناسپاسی پدر و مادر را نخواهد کرد؛ چون مادر از همین خردی، شکر را به او آموخته. شکر را به خودمان بیاموزیم؛ سپاسگزاری را به فرزندمان بیاموزیم. یادشان بدهیم که چگونه از یکدیگر و خلق خدا تشکر کنند؛ مخصوصا از پدر و مادر. «ان  اشکر لی و لوالدیک الیّ المصیر» ای انسان! شکرگزار من باش که خدای تو هستم، آفریدگار تو هستم و شکرگزار پدر و مادرت. و بدان که بازگشت بسوی من است، حساب و کتاب در دست من است، کیفر و عِقاب، دست من است. اینطور نیست که اگر امروز نسبت به پدر و مادرت، ناسپاسی کردی، این فراموش بشود... نه! خدا ذره ای از اعمال ما را فروگذار نمی کند. «فمن یعمل مثقال ذره خیرا یره» دفتر خدا آنچنان قوی و حکیم است که به اندازه سنگینی یک ذره از عمل خیر، فراموش نمی شود و در آن دفتر ثبت می شود. «و من یعمل مثقال ذره شرا یره» و هر کسی هم به اندازه سنگینی ذره ای، بدی کند، آن بدی را می بیند و کیفر آن بدی را می چشد. پرهیز کنیم از ناسپاسی. زبانمان، زبان سپاسگزار باشد. نسبت به شوهرتان سپاسگزار باشید. چرا این خانم به شوهرش گفته که : "تو دست و پا چلفتی هستی"؟ ...ای وای! خانمی که نان آورش، شوهر است؛ حالا یک جا اشتباه کرده و ضرری کرده؛ این خانم بجای دلداری باید به شوهرش اهانت و ناسپاسی کند...؟ تمام عمر او را یکباره زیر سوال ببرد و به شوهرش بگوید: "تو دست و پا چلفتی هستی"؟ ...ای وای! این خیلی گناه سنگینی است که انسان نسبت به نان آور خانه اش، به همسرش اینگونه اهانت و ناسپاسی کند. یا برعکس. شوهر به زن بگوید که: "من از زندگی با تو هیچ خیری ندیدم؛ از اول هم نمی خواستم با تو ازدواج کنم. مادرم مرا الزام کرد." این سخن را کِی می گوید؟ بعد از پانزده سال زندگی؛ بعد از اینکه چهار تا بچه دارند. یکدفعه تمام گذشته را زیر سوال می برد و شخصیت آن زن را می شکند، تحقیر می کند و زیر پا می گذارد. این ناسپاسی است. اگر هم می خواهیم انتقادی کنیم، بر اساس انصاف انتقاد کنیم؛ یکباره همه چیز را فرو نریزیم. «لئن شکرتم لأزیدنّکم». ای کاش می توانستیم این آیه کریمه قرآن را با یک پست الکترونیکی به همه منازل بفرستیم و آنها دریافت کنند و سر تاقچة اتاقشان، روی دیوار، مورد نظر قرار دهند و مرتب بخوانند تا این آیه در عمق جانشان، جا بگیرد.

شکر نعمت، نعمتت افزون کند    کفر نعمت از کفت بیرون کند.

...